KİLİM ÇEŞİTLERİ

Bacalı kilimin tasavvuftaki beş merhaleyi anlattığı, insan ruhundaki arınmayı gösterdiği söylenmektedir. Renkler olgunlaşmış, ulvi bir uyum sağlamıştır. Çok ince bir işçilik hakimdir.

Beş bacalı kilimin Sivrihisar Kalesine atfedilen bir hikayesi vardır. Rivayete göre, Sivrihisar Kalesi kuşatılmış, günlerce işgal altında kalmıştır. Türk subayları tarafından kaleyi işgalden kurtarmak amacıyla bir Türk kızının içeriden bilgi verebilmesi için planlı olarak düşmana esir düşmesine karar verilir.

Kıza belli simge ve işaretler öğretilir. Her simge ve işarete anlamlar verilmiş ve bunlarla kalenin planını bir kilime dokuması istenmiştir. Bu dokunan kilimlerden biri nasılsa kale dışına çıkacak ve Türkler bunu ele geçireceklerdir. Böylece kilimin desenlerinden nerede oklu, nerede atlı askerlerin bulunduğu öğrenilecek, bu plana göre strateji geliştirilecektir.

Kaleye giren kız, orada dolaşma özgürlüğü elde eder. Kilim dokumayı bildiğini, ip ve tezğahı olursa kilim dokuyabileceğini söyler.

Gerekli malzemenin temin edilmesinden sonra, kalede gördüklerini, kalenin stratejik yerlerini, simge ve işaretlerle anlatan desenleri kale planına göre yerleştirip kilime dokur Genç kız dokuduğu kilimlerden birini kaleden aşağıya atar, kilim Türk askerlerinin eline geçer.

Kilim üzerine işlenmiş şifreleri çözen Türk komutanlar Sivrihisar Kalesini yeniden kuşatırlar ve uzun zaman uğraşıp alamadıkları kale“ Beş Bacalı Kilim” sayesinde fethedilir.

Beş Bacalı kilim üzerinde yer alan motiflerin, Sivrihisar Kalesi’nin surları, burçları, geçitleri ve askeri birliklerin bulunduğu yerler gibi bir çok stratejik noktaları sembolize ettiği anlatılmaktadır. Bugün Sivrihisar’da halen dokunmaya devam eden ve Sivrihisar Uygulamalı Kilim Müzesinde sergilenen en değerli dokuma türüdür.

Sivrihisar yöresinde en çok rastlanan kilim modelidir. Kilimde öne çıkan ana motif çift gagaklı ayna motifidir. Bu motif ejderha, koçboynuzu ve kurt izi motiflerinin birleşiminden oluşmaktadır.

Türk kültürünün önemli figürlerinden olan bu üç hayvanın rivayetlere göre evi kötülüklerden koruduğu inancı hâkimdir. Aynı zamanda Türk kültürünün en önemli kurban hayvanlarından birisi olan koç figürünün bu kilim üzerinde kullanılması, bu kilimi cenazelerde sıkça kullanılan bir model haline getirmiştir. Ana motifin merkezinde bulunan kavak motifi ise ölümü ve dirilişi sembolize etmektedir.

Bu nedenle bu kilim ölümden sonraki diriliş inancından dolayı cenazelerde tabut üzerine örtülerek kullanılmış daha sonra da camiye bağışlanmıştır.

Bu kilimi dokuyan kadının eşi askere gider. Kadın eşinin ardından bu kilimi dokumaya başlar.
Bu esnada eşi düşmanlar tarafından öldürülür. O sırada kilim bitmiştir. Köye acı haber gelir ve kadın kilimini de alır ağlayarak sele atar.

Bundan dolayı bu kilime seleser ismi verilir. Kilimde ağırlıklı renkler kırmızı ve siyahtır. Bu renkler sıkıntıyı ve matemi temsil eder. Sivrihisar yöresinde seleser kilim cenazelerde kullanılır.

Bu kilim genellikle genç kızların gelin olmadan önce çeyizleri için dokudukları bir kilim modelidir. Kilimin üzerinde rengarenk sekiz köşeli yıldızlar bulunmaktadır. Bu yıldızlara “Çolpan Yıldızı” adı verilmektedir. Gökyüzünün en parlak ve en gösterişli yıldızı olan Çolpan Yıldızının bereket ve doğurganlık sembolü olduğu inancı hâkimdir.

Rivayetlere göre yeni evlenen gelin bu kilimi evinde kullandığı süre boyunca mutlu ve huzurlu bir evlilik, bereketli bir yuva ve hayırlı evlatlara sahip olunacağı düşünülür. Atkının yığılmasıyla çözgüyü tamamen kapatarak, kalınlaşan yapı “kilim” dediğimiz dayanıklı, hacimli bir yapıyı meydana getirir.

Dokumanın hem önü hem de arkası atkı renklerinden meydana gelen bir görselliğe sahiptir. Öte yandan zili, cicim ve sumakta süsleme unsuru taşıması esastır. İşlev bu anlamda zemin atkısında değil, desen atkılarındadır. Ayrıca desen atkıları estetik özelliğin de taşıyıcısıdır.